گروه مترجمین لیان

در زبان انگلیسی برخی از اصطلاحات عامیانه (slang) برای نامیدن اسامی خاص به کار گرفته می شوند. همین طور، برخی اسامی خاص دربرگیرنده مفهومی غیر از شکل ظاهری خود هستند و در مفهوم اصطلاحی به کار گرفته می شوند. برای مثال :

ه) کاربرد در ضرب المثلها و همراه با نمادها یا اصطلاحات رایج در زبان

به کارگیری اسامی خاص در ضرب المثلها، نمادها و اصطلاحات رایج در هر زبان می تواند به نوبۀ خود جالب توجه باشد. در بسیاری موارد مفهوم ضرب المثلها باید از حالت مجاز به تحت اللفظی برگردان شود و لذا صرفاً ارائه یک ترجمه تحت اللفظی از زبان مبدأ به زبان مقصد کافی نخواهد بود. معمولاً در روند برگردان اسامی خاص در یک ضرب المثل از زبان مبدأ به مقصد با در نظر گرفتن مسائلی چون عامل فرهنگی و رنگ و بوی محلی باید معادلی عوام پسند، منطقی و متناسب با عرف و سنت زبان مقصد ارائه نمود به طوری که برای خواننده مفهوم نسبتاً کاملی از فحوای ضرب المثل مورد نظر ایجاد گردد. همین طور، در بسیاری موارد مفهوم اسامی خاص در ضرب المثلها باید به طور مناسبی برگردان شود و لذا صرفاً ارائۀ یک ترجمه تحت اللفظی از زبان مبدأ به زبان مقصد کافی نخواهد بود. به عنوان مثال، در ضرب المثلهای ارائه شده زیر ترجمه تحت اللفظی اسامی خاص از زبان مبدأ نمی تواند از لحاظ مفهوم فرهنگی به طور کامل انتقال دهندۀ مناسبی در زبان مقصد باشد و لذا ناگزیر از به کارگیری معادل فرهنگی در زبان مقصد هستیم :

To rub peter to pay paul «کلاه تقی را سرنقی گذاشتن» و نه «از پیتر برای پائول دزدیدن»

In the arms of Morpheus «خواب و بیخبر» (به طور عامیانه تر «توی عالم هپروت») (برامبرگ و گوردون، 1983 ص 157) و نه «در آغوش مورفیوس»

Barmecide feast «تظاهر دروغ» (یا «جشن خشک و خالی») و نه «جشن برمکیان»

(اشاره به یکی از شاهزادگان خاندان برمکیان که فرد فقیری را به جشن خود دعوت نمود ولی جلوی وی فقط ظروف خالی از غذا قرار داد) (برامبرگ و گوردون، 1983 ص 116)

Sword of Damocles «نیش و نوش» و نه «شمشیر داموکلس»

Tongue – in - cheek «مزاح و دورویی» (یا رفتار استهزاءآمیز) (اسپیرز Spears، 1975 ص 338) و نه «زبان در گونه»

برخی مواقع نمادها (symbols) یا اصطلاحات خاص را نیز می توان با استفاده از به کارگیری اسامی خاص در زبان مقصد برگردان نمود، برای مثال:

Achille^,s heel                                           «چشم اسفندیار»

As cunning as a fox                                           «مثل عمروعاص»

As rich as croseus                                            «مثل قارون»

As cruel as Nero                                            «مثل نمرود»

As firm as a rock                                             «مثل کوه الوند»

واضح است برگردان و به کارگیری مناسب اسامی خاص به گونه ای که منطبق با مسائل فرهنگی و اجتماعی موجود در زبان مقصد باشند کمک شایان توجهی به فهم جامع تر و انتقال بهتر معنای مورد نظر عبارت یا اصطلاح زبان مبدأ می نماید.

2. اسامی جغرافیایی

تقریباً در تمامی زبانها و فرهنگها نامگذاری اسامی جغرافیایی متأثر از سه عامل اساسی است:

الف) عامل مکانی یا ویژگی های جغرافیایی و موقعیت یک مکان، برای مثال the Great Wall, the Buffalo Land, the Blue Mountains .

ب) عامل زمانی یا جنبه تاریخی یک مکان که بیانگر داستان یا تاریخچه از آن مکان است، برای مثال the New South Wales که دلالت بر منطقه ای با سابقۀ زمانی جدیدتر در مقایسه با سرزمین اولیه دارد.

ج) عامل انسانی یا نامی که به دنبال اشخاص بر منطقه یا مکان خاصی نهاده می شود. برای مثال اختصار D.C. یا District of Columbia که همراه با مرکز ایالات متحده یعنی Washington D.C. به احترام نام Columbus کاشف مورد استفاده قرار می گیرد. همین طور اسامی خاصی نظیر McDonald^,s که در انگلیسی و «اکبر جوجه» که در فارسی به طور متناوب مورد استفاده قرار می گیرند.

همان طوری که در بالا اشاره شد عوامل مختلفی در به کارگیری، تغییر، و نیز ترجمه و برگردان اسامی جغرافیایی ایفای نقش می نمایند. برای مثال، عوامل فرهنگی و تبادلات اجتماعی نقش بسیار مهمی در ورود و به کارگیری بسیاری از اسامی خاص جغرافیایی در فرهنگ های مختلف بازی می کنند. همچنین، از نقش و تأثیر حوادث تاریخی نظیر جنگ ها و درگیری ها، اختلافات و کشمکش های دیرینه در برهه های مختلف زمانی نباید غافل شد. برای مثال، شهر بسیار مهم و معروف واقع در قسمت اروپایی ترکیه کنونی که امروزه به نام استانبول (Istanbul) شناخته می شود در زمان حکومت امپراطوری شرقی (بیزانس) و پس از فتح توسط کنستانتین به کنستانتینوپولیس (شهر کنستانتین یا قسطنطنیه) و پس از فتح توسط مسلمین یه اسلامبول (شهر اسلام) و بعدها به «استانبول» شهرت یافت. به عنوان مثالی دیگر، در طی جنگ های صلیبی بین مسلمین و مسیحیان و نیز بعد از فتح اندلس (ناحیۀ جنوبی اسپانیای کنونی) به دست اعراب مسلمان، واژگان جغرافیایی بسیاری از قبیل Gibraltar «جبل الطارق (تنگه)»، Cordova «قرطبه» (کردوبای فعلی)، Aragon «اراغون» (شهری در اندلس)، و Barcelona «برشلونه» (بارسلون فعلی) از سرزمین های دیگر وارد فرهنگ واژگان اسلامی گردید که شاید تا قبل از آن وقایع کمتر مورد توجه مسلمین قرار گرفته بود. از دیگر مثال های این دست می توان به موارد ذیل اشاره نمود :

Seville «اشبلیه» (شهری در اندلس، سویل فعلی)

Sarragossa «سرقوسه» (سیراکوز فعلی که گاهی در مطبوعات به صورت ساراگوسا نیز شنیده می شود)

Antioch «انطاکیه»

Jerusalem «اورشلیم»

Smyrna «ازمیر»

Shechem « شکیم» (نابلس فعلی)

(مختاری اردکانی، 1371)

در مواردی خاص از قبیل اسامی جغرافیایی ممکن است بیش از یک معادل در برخی زبان ها به کار برده شود؛ برای مثال به عنوان پایتخت کشور مسلمان مغرب یا مراکش (Morocco) هر دو صورت «کازابلانکا» (مأخوذ از واژگان ترکیبی casa به معنای خانه و blanca به معنای سفید) و «دارالبیضاء» (با همان مفهوم و معنا به زبان عربی) در فارسی به کار گرفته می شود. همین طور، کشور آفریقایی «ساحل عاج» در برخی متون هم به صورت Cote d^,ivore فرانسه و هم به شکل The Ivory Coast انگلیسی به کار گرفته می شود. همین طور، برای شهر معروف «بمبئی» در فارسی دو شکل Bombay و Aombay در انگلیسی به کار برده می شود.

نیومارک (1988 Newmark) به طور کلی سه طریق مختلف را در امر برگردان اسامی جغرافیایی توصیه می نماید: ترجمه یا برگردان (translation)، نسخه برداری یا رونوشت (transcription) و اصلاح یا تغییر (modification). وی بر این عقیده است که در مواردی خاص در ترجمه اسامی جغرافیایی مترجم ناگزیر از ارائه معادل مناسب است (ص 215)، لذا Judi یا کوهی که کشتی نوح (ع) بر آن فرود آمد به «آرارات» و Jericho که نام شهری در اردن است به صورت «اریحا» ترجمه می گردند (ابریشمی، 1384 ص 112). همین طور، Damascus به صورت «دمشق»، the Hague «لاهه»، beth Ieem «بیت اللحم»، Dehli «دهلی»، The English Channel «دریای مانش» و Tigris and Euphrates «دجله و فرات» برگردان می شوند.

یک نکته مهم که در برگردان اسامی جغرافیایی نباید از نظر دور داشت این است که هرگز نباید از نقش اساسی زبان مجازی یا استعاره غافل شد زیرا بسیاری از اسامی خاص در زبان انگلیسی هستند که بیشتر جنبه مجازی و استعاره دارند و فهم و برگردان مناسب این اسامی مستلزم آشنایی کافی مترجم با شکل استعاری آنهاست، مثلاً عبارات آمریکایی The Shaky City و The Big Apple از این دست اسامی خاص به شمار می روند که ارائه ترجمه تحت اللفظی به هیچ ترتیب نمی تواند انتقال دهندۀ مناسب مفاهیم در برگیرنده آنها به حساب آید زیرا این عبارات چارچوب استعاری به کار گرفته شده و به ترتیب کنایه از شهرهای «لس آنجلس» و «نیویورک» در ایالات متحده است.

3.اسامی اشیاء

نیومارک (1988، ص 147) بر این باور است که اسامی اشیایی که خود مشتق از اسامی خاص هستند در صورتی که در زبان مقصد همانند زبان مبدأ شناخته شده باشند می توانند به همان صورت مبدأ مورد استفاده واقع گردند. به علاوه، اگر واژه ها از لحاظ فرهنگی مهم تشخیص داده شود باید به همان صورت از زبان مبدأ به زبان مقصد منتقل گردد. از طرف دیگر، نیومارک (1988) عقیده دارد که مترجم در مواردی حق دارد نوواژگانی را که در زبان مبدأ با آنها برخورد می کند در زبان مقصد بازآفرینی نماید و در صورتی که نوواژه در تبلیغات همگانی به کار گرفته شود باید تأثیر زیبایی شناختی آوایی در آن ملاحظه گردد (ص 149).

اصولاً صرف نظر از جنبه زیبایی شناختی زبانی (Language aestheticism)، ساخت و یا ورود واژگان در یک زبان به یکی از دلایل ذیل صورت می پذیرد :

1.      عامل تجدد و پیشرفت پیشرفت روزافزون علم و فناوری در عرصه ها و زمینه های گوناگون و ابداع ابزارها، ماشین آلات و نوآوریهای مختلف ایجاب می کند تا هر ساله انبوهی از واژگان جدید علمی و فنی در مورد ابزار . اشیای پیرامون در زبانهای مختلف ساخته و با کار گرفته شوند.

2.      عامل نیاز و احتیاج – با گذر زمان و حس نیاز به تقویت تفاهم در تعاملات اجتماعی، علمی، اقتصادی، سیاسی و غیره میان ملتها، کشورها و فرهنگهای مختلف، نیاز جوامع به ساخت واژگان و اصطلاحات جدید و مناسب تر بیشتر می شود.

در هر دو مورد فوق الذکر به نظر می رسد که پدیده هایی از قبیل «جهانی سازی» (globalization) و شبکۀ بین المللی اطلاعات «اینترنت» (Internet) علی الخصوص در سالهای اخیر به عنوان عواملی تشدید کننده عمل نموده به طوری که همبستگی و تقریب میان ملل مختلف را در ابعاد و ارتباطات بسیار گسترده تر به صورت امری ضروری و غیرقابل اجتناب تبدیل نموده است.

با وجود تمامی نظریات موجود و ارائه شده در خصوص برگردان اسامی اشیاء از یک زبان به زبان دیگر، ترجمه اسامی خاص اشیاء و مسائل و پیچیدگیهای مربوط به آن می تواند همواره مقوله ای پرچالش و بحث برانگیز به شمار آید. چنین مشکلاتی می توانند تا حدود زیادی مرتبط با نقش کاربردی زبان در اجتماع (socioliguistic function) باشند. به عنوان مثال، چنین به نظر می رسد که علی رغم این که چندین سال از ساخت و پیشنهاد معادلهایی فارسی چون «رایانه»، «یارانه»، «نمابر» یا «دورنما»، «کالابرگ»، «چرخبال» یا «بالگرد»، و «بالابر» برای واژگان غیرفارسی «کامپیوتر»، «سوبسید»، «فاکس»، «کوپن»، «هلیکوپتر» و «آسانسور» می گذرد هنوز چنین معادلهایی با اقبال گسترده ای از سوی عامۀ مردم مواجه نشده اند، به طوری که می توان گفت که معادلهای ارائه شده فقط در مضامین (context) خاص و یا توسط عدۀ قلیلی از اقشار اجتماع مورد استفاده واقع می گردند. به همین ترتیب، ارائۀ معادلی چون «کارانه» به جای «سرویس یا خدمات» چندان پرکاربرد و عوام پسند به نظر نمی رسد. این وضعیت لزوم پژوهش و مطالعات بنیادی تری را در یافتن راهکارهایی در خصوص حل مسئله حفظ و صیانت از زبان مادری و یا ایجاد تعادل و تعامل بیشتر با واژگان علمی و فنی و یا اداری امروزی را در روند سیاست گزاری های زبانی طلب می نماید.

پیشنهادهایی جهت بهبود امر ترجمۀ اسامی خاص

معمول ترین شیوه در برگردان اسامی اشخاص و اشیاء و اسامی جغرافیایی می تواند ترجمه (translation)، نقل حروفی (transliteration) و یا ترکیبی از هر دو مورد باشد. در عین حال، همان گونه که پیشتر اشاره شد، در صورت نیاز به واژه سازی و یافتن معادل مناسب برای اسامی خاص از زبان مبدأ به زبان مقصد یکی از بالاترین درجات ترجمۀ معنایی (semantic translation) مورد نیاز خواهد بود که خود مستلزم قدرت خلاقیت، مطالعۀ وسیع، تخیل قوی، ذوق سلیم و قوۀ درک ارتباطات از سوی مترجم واژه ساز است. این ویژگی می تواند روند ترجمه اسامی خاص را با پیچیدگیها و مشکلات خاصی توأم سازد. لذا یک مترجم خوش ذوق و خلاق لازم است در برگردان مناسب اسامی خاص تا سرحد توانایی خویش تلاش کند تا با تشخیص و ادراک صحیح از معنا و مفهوم عبارت مورد نظر در زبان مبدأ به ارائه معادلی صحیح و قابل قبول در زبان مقصد اقدام نماید و با افزودن قوۀ ادراک و خلاقیت در امر ترجمه به زیبایی و جذابیت هر چه بیشتر ترجمه خود بیفزاید. در واقع، ویژگیهای مهم خلاقیت و قریحۀ زبانی و طنز و بذله را می توان از ارکان بنیادی در ترجمۀ اسامی خاص به شمار آورد، به طوری که در بسیاری موارد می توان از ترکیب دو یا چند اسم خاص به ساخت القاب و عناوین خاص و در مواردی ساختگی و طنزآمیز اقدام نمود که خود شالودۀ خلاقیت و تقویت واژگانی را در مترجم ایجاد می نماید.

یکی از پربسامدترین کاربردهای اسامی خاص در طنزها و سرگرمیها است. برای مثال، اصطلاحات his Majesty^,s Handsome (قشنگ حضور) و Duke^,s Precious (ملموس الملک) و The Venerabie Club (چماق الشریعه) از این دست عبارت به شمار می روند (مختاری اردکانی، 1370، صص 65 – 59). در روند برگردان اسامی خاص از زبان مبدأ به زبان مقصد از نقش عمدۀ جنبه های فرهنگی نباید غافل شد. لذا عبارتی طنزآمیز چون to dine with Duke Humphry را برای انتقال مفاهیم فرهنگی و طنزآمیز در فارسی به صورت «مثل اترخان رشتی» برگردان می نماییم که کنایه از گرسنه ماندن به خاطر تشریفات است. به همین ترتیب، عباراتی طنزآمیز چون «پشم الدوله» یا «ابوالپشم» به عنوان معادلی برای The Venerable Whisker که کنایه از شخص ظاهر فریب است و همین طور «میرزاعبدالمزاحم» به عنوان معادلی پیشنهادی برای عبارت انگلیسی The Venerable Troublesome در نظر گرفته می شوند. نیز اینکه، برای اصطلاح فرانسوی Duc de mal که به طور تحت اللفظی به معنای «صاحب درد» است با رعایت معلی (alliteration) از طریق تکرار حرف «د» در معادل پیشنهادی فارسی آن می توان معادل «دردالدوله» را ارائه نمود تا هم طنز مورد نظر رسانده شود و هم سناد و معلی منتقل شده باشد (رجوع شود به طباطبایی، 1370، ص 110 و جینز Janes 1997).

در روند برگردان اسامی خاص باید همواره این نکته را در نظر داشت که واژه ها و عبارات مختلف واجد لایه های مختلف معنایی هستند که در مضامین مختلف به طور متفاوت نمود پیدا می کنند و ناآشنایی و یا عدم آشنایی کامل مترجم با لایه های معنایی متفاوت واژه ها و عبارات می تواند وی را در روند ترجمۀ متون با مشکل جدی مواجه سازد. برای مثال اصطلاحات انگلیسی biue - eyed و the apple of one^,s parents^, eyes صرفاً بر مفهوم ظاهری و فیزیکی شخص اشاره ندارد بلکه به ترتیب دربرگیرندۀ مفاهیم نورچشمی بودن فرزند یا فرد خاصی دارند. همچنین، از نقش اساسی زبان مجازی نباید غافل شد زیرا بسیاری از اسامی خاص در زبان انگلیسی وجود دارند که بیشتر جنبۀ استعاره دارند؛ مثلاً واژه های John Bull که کنایه از «انگلستان» و «انگلیسی دبش» است (جعفری، 1381، ص 641) و Don Juan که کنایه از «فرد زن باره» است از این دست واژگان به حساب می آیند. همچنین بسیاری از اسامی خاص در انگلیسی می توانند پایه گذار صفات مرکب باشند؛ برای مثال یک واژه نسبتاً پرکاربرد که برگرفته از اثر معروف جورج اورول «قلعه حیوانات» است Orwellian بوده که کنایه از «حکومت استبدادی» است و همین طور ترکیبات Shakespearian، Machiavellian، Maoism، Marxist، Platonic و Victorian و بسیاری دیگر از جمله کلماتی به شمار می روند که از ترکیب اسامی خاص با پسوندهای انگلیسی یا لاتین ساخته شده اند (توماس Thomas، 1989، ص 16). از دیگر اسامی این چنینی می توان به اصطلاح نوساخت Lewcaropiatism اشاره نمود که به فرقه خاصی از طرفداران لوئیس کارول، نویسنده اثر معروف «آلیس در سرزمین عجایب»، اطلاق می گردد. همین طور، واژۀ انگلیسی Presbyterian که برای عضو کلیسای Presbyter به کار برده می شود و صفت انگلیسی quixotic که مأخوذ از نام دن کیشوت قهرمان رمان سروانتس، نویسنده معروف اسپانیایی، است و می توان آن را «دن کیشوت وار» ترجمه نمود از دیگر نمونه های این قبیل اسامی به شمار می روند.

همان طوری که پیشتر اشاره شد در پاره ای موارد لازم است برای برخی اسامی خاص (proper nouns) ترجمۀ مناسبی در زبان مقصد ارائه گردد. برای مثال Hippocrates «بقراط»، Galen «جالینوس»، «Rhazes رازی»، Euclides «اقلیدس»، Averroes «ابن رشد»، Avempace «ابن باجه»، Aristotle «ارسطو»، John, the Baptist «یحیی تعمید دهنده» و William, the Conqueror «ویلیام فاتح» معنا می شوند. همین طور، در مواردی خاص از قبیل اسامی جغرافیایی و طنزها ناگزیر به ارائه معادل مناسب هستیم (نیومارک، 1988، ص 215) که
زمینه های فعالیت این گروه جهت ترجمه از انگلیسی به فارسی و بالعکس و ساير زبان ها به شرح ذیل می باشد: انواع متون درسی و دانشگاهی،فنی و مهندسی،مدیریتی و صنعتی،حسابداری،اقتصادی و بازرگاني، پزشکی و دندانپزشکی،حقوقی ، قرارداد های بازرگانی بین المللی ، معاهدات سیاسی ، دادخواست ، صورت جلسات شرکت ها ، پایان نامه ، کاتالوگ محصولات و خدمات ، فرآیند های صنعتی ، تولیدی ، پتروشیمی و صنعت نفت ؛ کتاب ها و مقالات کامپیوتر ، نانوفناوری ، بیوتکنولوژی ، فضانوردی ، روانشناسی ، مدیریت ، ادبیات کلاسیک و مدرن ایران و جهان، انواع بروشور ، کاتالوگ ، دفترچه راهنما ، روزنامه ، مجلات و ...